Alberto Vaquero, profesor da Universidade de Vigo e membro dos grupos investigadores XENE Uvigo e GEM Galicia, presentaba esta semana na sede da Confederación Empresarial de Ourense (CEO) os principais datos relativos ao informe ‘O emprendemento rural: situación actual e perspectivas de futuro’, acompañado pola presidenta da entidade, Marisol Novoa, e a decana de Empresariais e Turismo, Montserrat Cruz. Este traballo foi elaborado a partir da análise dos datos GEM (Global Entrepreneurship Monitor) 2019-2021.
Novoa interveu en primeiro lugar para agradecer o traballo dos grupos de investigación en cuestións como o emprendemento, pero tamén en “empresa familiar, economía rexional e sectorial e outros parámetros fundamentais para a toma de decisións e o avance das sociedades” e engadiu que a Confederación desenvolve accións encamiñadas a dinamizar e sensibilizar a favor do rural e o emprendemento nel, e lembrou as alegacións presentadas pola CEO á Lei de Mobilidade Sostida que “non ten en conta a mobilidade rural ou a solicitude doutro enfoque nos criterios para que os fondos Next Generation destinen tamén aos rural proxectos de mellora da mobilidade e a conectividade e atendan a poboacións de menos de 50.000 habitantes; ou a instalación de oficinas de asesoramento e tramitación de axudas en poboacións como Verín e O Barco a través do proxecto Conecta Ourense, son algúns das frontes nos que a CEO está presente e traballa para fomentar unha revitalización do mundo rural tan necesaria hoxe en día’. Destacou, ademais, a necesidade de que o rural conte con servizos, infraestruturas modernas, boa conexión a internet e comunicacións propias deste século para que resulte atractivo investir e emprender nel.
Antes da presentación do estudo, Montserrat Cruz destacou o traballo da Universidade de Vigo e os grupos de investigación, ademais dos convenios con entidades como Xunta, CEO e Colexio de Economistas para avanzar neste labor. A continuación, presentou a Alberto Vaquero, un dos autores do estudo
Vaquero destacou nun comezo que o principal lastre para o emprendemento rural é a falta de infraestruturas e servizos nesta contorna, o que implica tamén falta de iniciativas. Destacou tamén que hai algúns factores que a priori frean o emprendemento e é a sensación de medo ao fracaso que hai no noso país, algo que hai que combater, engadiu, ‘non penalizando ao emprendedor pois fracasar non é malo’. Apuntou como outras rémoras á hora de emprender que resulta máis complicado facelo no rural que en contornas urbanas, e que durante o período Covid incrementouse esa dificultade de emprender. A pandemia, engadiu, ‘ocasionou danos, pero tamén se ve un repunte que hai que aproveitar’.
A análise xorde da publicación Actividade emprendedora no medio rural, realizada pola Rede GEM España-Observatorio do Emprendemento e recolle unha análise das características do emprendemento en municipios do ámbito rural español (menos de 5000 habitantes). Trátase dun traballo multidisciplinar asinado por un equipo de investigación integrado por especialistas das universidades de Cantabria, Xaén, León, Miguel Hernández e Estremadura e no que participa, por parte da Universidade de Vigo, o propio Alberto Vaqueiro.
A publicación realiza unha análise da situación con datos da Rede GEM de 2019-2021 no que pon de manifesto a súa situación desde diferentes planos, recollendo a perspectiva da poboación, a súa implicación en proxectos empresariais, o perfil das persoas que emprenden, os motivos polo que o fan, as características das actividades que desenvolven e a súa percepción de dificultades e expectativas xerais.
Nela apúntanse datos como que a idade media das persoas que teñen intención de emprender nos próximos meses é de 38 anos; que tres de cada catro persoas que viven no rural cren que non hai oportunidades para emprender e que aproximadamente a metade da poboación rural pensa que está capacitada para emprender.
O emprendemento rural, recolle o informe, “é unha das claves do desenvolvemento do territorio. Facilita un medio de vida, achega riqueza e emprego e dá resposta ás necesidades locais de bens e servizos. Coñecer e analizar as súas características é clave para que institucións e axentes de apoio ao emprendemento rural desenvolvan estratexias de traballo adaptadas ás singularidades e necesidades do territorio”. A finalidade é que o informe publicado contribúa “a coñecer mellor a situación do emprendemento rural e facilite o establecemento dunha estratexia de desenvolvemento acorde ás súas necesidades”.
O perfil das persoas emprendedoras e características da actividade
A idade media das persoas que teñen intención de emprender nos próximos meses (38 anos) e das que están a xestionar a súa propia actividade (43 anos en nova actividade e 50 anos en consolidada), denota “unha dificultade engadida en idades máis novas, precisamente aqueles que máis dificultades teñen para abrirse un oco no comprado laboral”, tal e como se recolle no informe.
Con todo, a análise detalla que, o último ano, “no que a situación laboral segue sufrindo as consecuencias da pandemia e quizais por iso, detéctase unha maior actividade deste colectivo” e algo máis do 30% das actividades emprendedoras novas son promovidas por persoas menores de 35 anos. “Reconectar á mocidade co territorio é básico para fixar poboación”, advirte o documento. Desde unha perspectiva de xénero, o informe apunta que “ao redor do 11% das mulleres do ámbito rural ou ben teñen a intención de emprender nos próximos meses ou ben están a promover iniciativas novas, e esta porcentaxe mantense razoablemente estable no tempo”.
As diferenzas por sexo mostran unha brecha de xénero en emprendemento rural caracterizada por que os homes, de partida, involúcranse máis (entre 3-4 puntos), aínda que o dato do último ano analizado, 2021, mostra unha maior equiparación na saída da pandemia, mesmo con maior protagonismo de mulleres no emprendemento novo.
Vaquero destacaba na presentación o carácter máis conservador e meditado da muller á hora de emprender no rural, o que quizais, apunta o profesor, sexa motivo de mellores resultados finais. Segundo indica a análise, o motivo fundamental que leva á posta en marcha dun negocio propio no ámbito rural é claramente xerarse a súa propia alternativa laboral para non ter que abandonar a súa contorna vital.
O perfil educativo das persoas emprendedoras repártese, segundo o informe, entre formación secundaria e superior (universitaria e FP de grao superior), aínda que se detecta unha cada vez maior presenza de emprendementos que levan a cabo con estudos universitarios o que, de continuar a tendencia, implicará “unha mellor preparación a futuro do colectivo emprendedor rural”.
Con todo, o traballo recolle que estes datos contrastan co feito de que “só una de cada tres das persoas que teñen intención de arrincar un novo negocio recibiron formación específica relacionada coa creación e xestión do mesmo”. O documento tamén sinala que os negocios orientados ao consumo son maioritarios no ámbito rural, aínda que tamén teñen unha forte presencia as actividades do sector primario. “A situación delicada pola que atravesan as explotacións agrarias, con envellecemento dos seus titulares, sen substitución xeracional e con rendibilidades á baixa, e que se agravou pola pandemia, levou a que no último ano o emprendemento no sector primario reduciuse alarmantemente, o que fai urxente prestar especial atención a este sector”, destaca o informe. En canto ao número de socios, en España, segundo o informe, “empréndese tradicionalmente en solitario e o ámbito rural non é unha excepción”.
Ademais, trátase de negocios de moi pequeno tamaño, sendo maioritarias aquelas iniciativas que non contan con persoas asalariadas (53%), seguidas daquelas que dan emprego a entre unha e cinco persoas (39%), e nas que o grao de innovación é reducido e operan basicamente en mercados locais ou nacionais (menos dun de cada dez ten orientación internacional con máis do 25% de vendas).
Perspectiva e implicación da poboación
As cifras recollidas neste informe mostran igualmente que “aproximadamente a metade da poboación rural, máis aló da súa formación ou da súa experiencia persoal, cre que está capacitada para emprender, mentres que practicamente para tres de cada cinco persoas o medo para fracasar supoñeríalles un freo importante para tentalo”. Os datos poñen de manifesto que tres de cada catro persoas que viven no rural cren que non hai oportunidades para emprender e ao redor do 65% non ve factible emprender un negocio. Estes datos, aínda supoñendo una certa melloría respecto ao peor momento de pandemia, reflicten unha situación de clara desvantaxe fronte a contornas urbanas, “onde as oportunidades e a factibilidad de emprender son vistas máis positivamente”.
A intención de emprender e as iniciativas novas, con menos de 3,5 anos no mercado, son menores no ámbito rural que no urbano. Aínda así, dáse o caso contrario nos emprendementos considerados máis consolidados ou con máis percorrido no mercado, que superan os 3,5 anos de funcionamento, e que ofrecen porcentaxes superiores de implicación rural.
A excepcional situación provocada pola pandemia, sinala o documento, “provocou o obvio recoñecemento da inmensa maioría das persoas emprendedoras do ámbito rural (77%), de que desenvolver un negocio era máis difícil que previamente á pandemia, pero o significativo é que un ano máis tarde, en 2021, hai un 54% que consideran que emprender este ano é máis difícil que en 2020, e outro 30% que considera que se mantén a situación igual de complicada, poñendo en evidencia a pegada que deixou o impacto da covid-19”. Aínda así, unha de cada catro actividades prevía un crecemento máis positivo en 2021 que no ano anterior.
