Os veciños da localidade de Casaio (Carballeda de Valdeorras) celebrarán as festas patronais no mes de setembro, con cultos na igrexa e baile na praza. Pero uns meses antes, en plena primavera, manteñen outra celebración, tan tradicional como enxebre en plena natureza, coñecida como a Romaría do San Xil Vello que tiña lugar no mediodía do martes día 1 de maio no entorno da ermida. Unha edificación en pedra con tellado de lousa que se atopa nas inmediacións de Pena Trevinca a medio camiño entre o pobo de Casaio e o bosque do Teixadal, a uns mil metros de altura, na cara sur dunha ladeira poboada de carballos, acibros, castiñeiros e outras especies arbóreas.
A través dunha pista, ata alí se achegaban os veciños e visitantes para pasar o día. Primeiro tiña lugar a procesión coa imaxe do santo acompañada musicalmente pola charanga, despois a misa no interior da capela presidida polo párroco Juan José Prieto que remataba co tradicional cántido adicado a San Xil intepretado polos veciños, e por último o xantar no exterior con todo tipo de viandas (entre elas carne á grella), aproveitando o soleado aínda que frío día no que daban a benvida ao mes de maio.
A historia de San Xil, venerado na capela que leva o seu nome, está intimamente vencellada á do mosteiro sanabrés de San Martiño de Castañeda aínda que segundo o historiador Isidro García Tato, unha reconstrución exacta da vida deste persoeiro resulta imposible “porque, ademais de estar moi mesturada a historia coa lenda, os datos de que se dispoñen son tan dispares que ás veces resultan contradictorios”. Partindo da base “de que faltan razóns convincentes nas diferentes versións sobre a biografía de San Xil”, García Tato inclínase pola que asegura que a súa vida estaría dacabalo entre a segunda e a primeira metade dos séculos XII e XII, sendo monxe Cisterciense do Mosteiro de Carracedo e abade do Mosteiro de San Martín de Castañeda que levou vida eremítica (centrada na meditación, o silencio e a penitencia) nos montes de Casaio onde morreu “en olor de santidade”.
Fotos: Carlos G. Hervella.